Nazwy handlowe i regionalne

Sosna pospolita (Polska), Scotspine, Redwood, Baltic redwood, Nothern pine, Norway fir, Pine, Fir, Rigafir, Riga pine, Scotch pine, Whitewood (ang. i ameryk.), Föhre, gemeineKiefer, Kiefer, Rotkiefer, Sandkiefer, Weisskiefer (Niemcy), Forle, Forche(Austria), Pin sylvestre, Pin commun (Francja), Pino sylvestre (Włochy, Hiszpania), Tall, Furu (Szwecja), Grenen (Holandia), Dale, Thäle (Szwajcaria), Yabani cum fistik ag (Turcja), Sanawbar iqusya (kraje arabskie), Manty, Petäjä (Finlandia)

Oznaczenie botaniczne

Gatunki podobne

Pinus banksiana Lamb. (sosna Banksa),Pinus cembra L. (sosna limba), Pinus merkusii Jungh. et de Vr., Pinus mugo Turra, Pinus resinosa Ait., Pinus palustrisMill., Pinus spp.

Występowanie

Gatunek szeroko rozprzestrzeniony w całej Europie, zwłaszcza w północnej i północno-wschodniej Europie aż do Syberii i Azji. Dobrze przystosowuje się do różnych warunków ekologicznych. Nie spotyka jej się tylko na terenach o klimacie wybitnie oceanicznym i w najbardziej południowych częściach Europy. Na północy, w Norwegii dochodzi do 70^oszerokości geograficznej północnej. Na Syberii nie przekracza koła podbiegunowego. Na wschodzie dochodzi do Morza Ochockiego. W Europie nie występuje masowo na Półwyspie Pirenejskim, w Holandii, Danii, północno-zachodnich Niemczech i w Wielkiej Brytanii z wyjątkiem Szkocji, gdzie rośnie jako var. scotica Beiss. Nie ma jej prawie w całych Włoszech, Grecji, nie rośnie na Nizinie Węgierskieji na Podolu, a także w południowej części Ukrainy i Rosji. Wyspowe stanowiska znajdują się w Hiszpanii, na Bałkanach, na Półwyspie Apenińskim. Na Kaukaziu, Krymie i w Azji Mniejszej jest prawdopodobnie osobną odmianą lub formą reliktową, zwłaszcza Pinus hamata.
W Polsce sosna pospolita tworzy rozległe drzewostany na północ od linii Kraków-Tarnów-Przemyśl, gdzie znajduje optymalne warunki wzrostowe. U nas sosna jest gatunkiem nizinnym. W górach rośnie do wysokości 600 m n.p.m. W obrębie Karpat występuje tylko wyspowo, do wysokości 1570 m w postaci karłowatej. W Polsce jest ona gatunkiem najbardziej rozpowszechnionym,wynoszącym około 75% składu gatunkowego naszych lasów.
Duża różnorodność środowiska, w jakim sosna występuje, sprzyja powstawaniu w obrębie tego gatunku licznych form i odmian. Powszechnie wyróżnia się następujące najważniejsze odmiany:

• Pinus sylvestris var. scotica BEISS - sosna pospolita,odmiana szkocka. Drzewo o najbardziej czerwonej korze, krótszych igłach (ok. 3,5 cm) i krótszych szyszkach (ok. 3,5 cm),
• Pinus sylvestris var. lapponica HARTM. - sosna pospolita, odmiana lapońska. Drzewo o węższej koronie, szerszych i krótszych igłach, trwalszych (4-7 lat), szyszki bardziej żółtawe, występowanie: Norwegia, Szwecja, Finlandia,
• Pinus sylvestris var. engadinensis HEGI - sosna pospolita, odmiana alpejska. Wolno rosnące stożkowate drzewo, igły kłujące, grubsze (o długości 2,5-3,5 cm) i trwalsze (7-8 lat), szyszki krzywe, występowanie: Tyrol, Alpy Engadyńskie,
• Pinus sylvestris var. rigensis LOUD. - sosna pospolita, odmiana litewska. Drzewo o prostym, strzelistym pniu i ciemnoczerwonej korze, występowanie: południowa i wschodnia Skandynawia, Litwa,
• Pinu.sylvestris var. turfosa WOERL. - sosna pospolita, odmiana torfowa, karłowata, wolno rosnąca odmiana sosny pospolitej, zwykle krzewiasta (o wysokości 1,5-2 m), z krótkimi igłami (do 2,5 cm) szybko opadającymi (w drugim roku), szyszki małe, liczne, występowanie: gleby podmokłe i torfowiska- południowo-zachodnie Niemcy, Dania, północna Skandynawia, północ byłego ZSRR.

Charakterystyka

Wobec szerokiego rozprzestrzenienia sosny różne są warunki jej wzrostu oraz budowa. Jest to drzewo szybko rosnące, osiągające zwykle wysokośćdo 30 m, a na siedliskach korzystniejszych także ponad 40 m oraz średnicę do ponad 100 cm. Pień przeważnie do 2/3 wysokości wolny od gałęzi. Kora czerwonobrązowa, cienka i gładka w górnej części pnia, w części dolnej kora z wiekiem gruba, łuskowa lub płytkowa, spękana, ciemnobrązowa, wewnątrz rdzawa. Udział kory wynosi 5- 12-18% objętości pnia z korą, gęstość koryok. 300 kg/m³. Barwa drewna: biel - żółtawo-biały lub czerwonawo-biały, szerokości 5-10 cm; twardziel - czerwonawo-żółta ciemniejąca do czerwonobrązowej. Rysunek dekoracyjny, zapach w stanie świeżym żywiczny, aromatyczny, przyrosty roczne wyraźne, przejście między drewnem wczesnym i późnym wyraźne, niekiedy łagodniej zaznaczone, smakiem nie wyróżnia się, struktura zwykle prostowłóknista, na niektórych siedliskach krętowłóknista.

Obróbka mechaniczna: drewno można dobrze przepiłowywać, przycinać, wygładzać, nawiercać, frezować, szlifować.

Suszenie: dobre, przy wilgotności drewna wyższej niż 25% i temperaturze 230°C istnieje niebezpieczeństwo wystąpienia sinizny. Suszenie przebiega szybko i dobrze, przy czym z lekką skłonnością do pękania i paczenia.

Sklejanie: dobre. 

Obróbka powierzchni: dobra, jednak przy dużym udziale żywic utrudnione bejcowanie i lakierowanie.

Inne: biel drewna podatny na impregnowanie. Kurczliwość drewna przeciętna, odporne na warunki atmosferyczne. Drewno jest miękkie, lekkie, łatwo łupliwe, dobrze się skrawa i łuszczy (na okleiny).

Wady drewna: zbieżystość, krzywizny, niecylindryczność, skręt włókien, sękatość, pęcherze żywiczne, przemieszczenia twardzieli, pęknięcia żywiczne, nieregularny przebieg przyrostów rocznych, drewno reakcyjne, zgnilizna pnia, sinizna, chodniki owadzie, szkody powodowane przez ptaki.

Trwałość: twardziel dosyć odporna, biel podatny na zaatakowanie przez grzyby i owady.

Zastosowanie: drewno sosny jest odpowiednie na okleiny zewnętrzne skrawane i łuszczone, na sklejkę, na cele konstrukcyjne, budowlane wewnętrzne i zewnętrzne, stolarkę okienną i drzwiową, podłogi, podkłady kolejowe, maszty, stemple kopalniane. Może być także zastosowane w stolarce artystycznej, meblarstwie, przemyśle płyt wiórowych i pilśniowych, na wełnę drzewną, skrzynki, pojemniki, węgiel drzewny. Dzięki pozyskiwaniu z żywych drzew żywic produkuje się terpentynę, olej terpentynowy, kalafonię. Z igieł sosnowych wyrabia się olejek sosnowy (Oleum pini silvestris).

Ważne: drewno zaatakowane przez siniznę wykazuje większą nasiąkliwość i tym samym podwyższoną podatność na opadanie przez grzyby.

Cechy anatomiczne: cewki o długości 1800-3100-4500mm.

Właściwości fizyczne: gęstość w stanie suchym- 300-490-860 kg/m³, gęstość przy wilgotności 12-15% - 330-510-890kg/m³, gęstość po ścięciu - 750-820-850 kg/m³, skurcz wzdłuż włókien - 0,4%, w kierunku promieniowym - 3,3-4,0%, w kierunku stycznym- 7,5-8,0%, objętościowy - 11,2-12,4%. Drewno ma właściwości cieplnoizolacyjne i dźwiękoizolacyjne.

Właściwości mechaniczne: wytrzymałość na zginanie statyczne 41-100-205 MPa, moduł sprężystości przy zginaniu statycznym -6900-12000-20100 MPa, wytrzymałość na ściskanie 35-55-94 MPa, wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien - 35-104-196 MPa, wytrzymałość na rozciąganie w poprzek włókien 1,0-3,0-4,4 MPa, udarność -1,5-4,0-13,0J/cm², łupliwość - ok. 0,2 MPa, ścieranie (dąb:sosny) 0,9:1,0, trwałość Brinella na płaszczyźnie podłużnej - 25-40-72 MPa, twardość Brinella na płaszczyźnie poprzecznej - 13-19-24 MPa.

Różne Na świecie występuje 80 gatunków sosny (liczba ta ulega wahaniom u różnych autorów). Na Ziemi niektóre gatunki wchodziły w skład flory okresu kredowego (135-70 milionów lat temu). Ciekawostką jest występowanie tzw. "lasu bursztynowego" (cztery gatunki sosny i jeden świerka) będącego źródłem pochodzenia bursztynu.

Drzewo sosny podobnie, jak i dębu były przedmiotem kultu, były uznawane za drzewa święte. Szczątkowe formy tego zjawiska pozostały w postaci "chodzenia z gaikiem". Sosnę czcili Chińczycy, Japończycy, Grecy, Rzymianie i Gallowie. Słowianie traktowali ją z respektem.
Najstarsza forma w Polsce rośnie na Mazowszu w Mińsku Mazowieckim. Liczy sobie (wg dostępnych źródeł) 340 lat. Drzewo ma wysokość 22 m, średnicę 119,5 cm na wysokości 1,6 m, a obwód 375 cm.
Sosna kwitnie w maju, dlatego też wiele niepokoju wzbudzały osady pyłku w okresie katastrofy w Czarnobylu, gdyż były uznawane za pyły radioaktywne.
Najstarszym obecnie przedstawicielem rodzaju Pinus jest występująca w Arizonie (USA) sosna kolczasta (Pinus aristata Engelm.), która ma wg badaczy amerykańskich 4600 lat.

INSTYTUT TECHNOLOGII DREWNA

Opracowanie: 
doc. dr inż. Stanisław Spława-Neyman 
mgr inż. Zofia Owczarzak