MODRZEW
(Larix decidua Mill.)
Spójrzcie jak latem wygląda modrzew (Wł. Ścisłowski) |
|
Nazwy handlowe i regionalne
Modrzew europejski (Polska), Lergat (Austria), Meleze d'Europe (Francja), Lariks (Holandia), Larche (Niemcy), Lark (Szwecja), Kara cam (Turcja), European larch (Wielka Brytania, USA), Larice (Włochy)
Oznaczenia botaniczne
gromada | - Gymnospermatophyta (nagozalążkowe) |
klasa | - Coniferopsida (iglaste) |
rodzina | - Pinaceae (sosnowate) |
rodzaj | - Larix |
gatunek | - Larix decidua Mill. |
Synonim botaniczny
Larixeuropea D.C.
Gatunki podobne
Larix dahurica Turcz., Larix laricina K.Koch., Larix kaempferi Carr., Larix occidentalisNutt.,Larixsibirica Lebed., Larix spp.

Modrzew europejski (Larix europea D.C.)
fot. Piotr Neyman
Występowanie
W Polsce w stanie dzikim rosną dwa gatunki modrzewia: Larix decidua i Larix polonica. Na półkuli północnej rośnie około 10 gatunków modrzewia. Modrzew jest drzewem górskim, szybko rosnącym, wymaga dużo światła. Występuje głównie w Alpach. Na terenie Polski, w Karpatach, jego zasięg występowania naturalnego łączy się z zasięgiem modrzewia polskiego. W Alpach występuje w partiach wyższych; dolna granica występowania nie schodzi poniżej 500 m n.p.m. Na wysokości 1600-2200 m n.p.m. wraz ze świerkiem i limbą tworzy rozległe lasy. Pojedyńczo występuje na wysokości 2400 m n.p.m. W Tatrach tworzy na górnej granicy regla górnego z limbą rzadkie drzewostany. Na niżu zastępuje modrzewia polskiego sztucznie usuniętego. W miejscach wilgotnych choruje na raka modrzewiowego.
Modrzew europejski odznacza się dużą zmiennością, która szczególnie jest do ustalenia na podstawie zabarwienia kwiatów żeńskich. Mamy zatem formy: rubra - czerwoną, viridora - zieloną, rosora- różową, sulbhurea - żółtą, alba - białą. Drugim wyznacznikiem zmienności są szyszki, i tak mamy formy: macrocarpa - o dużych szyszkach, microcarpa - o małych szyszkach.
Modrzew polski - Larix polonica Rac. - wymaga paru słów komentarza. Jego szyszki odkrył w iłach dyluwialnych znakomity polski botanik M. Raciborski i nazwał go modrzewiem polskim. Następne znalezione rosnące modrzewie odkrył na Górze Chełmowej Wóycicki i zostały one nazwane Larixpolonica Rac. Następnie Szafer podał charakterystykę botaniczną i zasięg modrzewia polskiego w 1913 roku. Północno-wschodnia i wschodnia granica zasięgu modrzewia polskiego przebiega: od Brodnicy przez Pułtusk, Siedlce i dalej na wschodzie u źródeł Wieprza skręca na Jarosław i Przełęcz Dukielską, stąd Podkarpaciem i podgórzami Karpat obejmuje Pieniny i południowe zbocza Tatr po Oławę i Racibórz. W górach sięga granicy lasu - Tatry 1585 m n.p.m.
Zasięg wyspowy - w kilku miejscach w Karpatach Wschodnich, na Bukowinie i na terenie Rumunii (Góry Bikarskie). Poza tymi dwoma gatunkami do grupy modrzewi euroazjatyckich zaliczamy: Larix sudetica DON - modrzew sudecki, Larix sibirica Lebed. - modrzew syberyjski,Larix gmelini Rupr. - modrzew dahurski, Larix czekanowski Szafer - modrzew Czekanowskiego, Larix leptolepis Gord. - modrzew japoński.
Charakterystyka
Drzewo osiąga wysokość do ok. 45 m i średnicę do 120 cm. Drzewa rosnącew lesie i w zamkniętych skupiskach są bardzo proste, cylindryczne do 2/3 wysokości strzały bez gałęzi. Drzewa rosnące samotnie wykazują skłonność do krzywizn (szablowatości).
Kora w młodości gładka, z odcieniem szarości popiołu; z wiekiem gruba do 3 cm, łuskowata, głęboko spękana. Udział kory w pniu jest bardzo duży i wynosi 16-24%, a jej gęstość 335 kg/m3, bogata w żywicę. Biel i twardziel wyraźnie odgraniczone. Biel żółtawo-biały do czerwonawo-białego, szerokości 1-3 cm. Twardziel w stanie świeżym czerwonawo-brunatna, ciemniejąca. Przyrosty roczne wyraźne wskutek bardzo szerokich ciemnych stref drewna późnego; kanały żywiczne dobrze widoczne. Drewno o dużej zawartości żywic, nie ma specyficznego smaku, w świeżym stanie odznacza się aromatem. Struktura najczęściej prostowłóknista, budowa równomierna.
Obróbka mechaniczna: zarówno ręczna, jak i mechaniczna nie stwarza kłopotów.Występujące sęki są jednak twarde i często trudne do obróbki. Obróbka piłowaniem, struganie, nawiercanie, frezowanie, szlifowanie - dobre (piły często należy zwilżać wodą lub rozpuszczalnikiem do żywic); drewno dobre na okleiny płaskie i obwodowe; przy łączeniu na gwoździe zaleca się nawiercanie wstępne.
|
Suszenie: przebiega gładko, z niewielką skłonnością do pękania i paczenia; dobra zdolność odzyskiwania kształtu.
Sklejanie: dobre.
Obróbka powierzchni: dobra; łatwo poddaje się zmatowieniu i wykańczaniu lakierami; możliwość wystąpienia uszkodzeń przy powierzchniach wykończonych lakierami poliestrowymi; przed bejcowaniem należy stosować rozpuszczalniki żywic do oczyszczenia powierzchni.
Wady drewna: zbieżystość, krzywizny (szablowatość), skręt włókien, przemieszczenia rdzenia, pęcherze żywiczne, rak.
Trwałość: dobra, drewno odznacza się bardzo dobrą trwałością, także w wodzie.
Zastosowanie: drewno nadaje się na cele budowlane i konstrukcyjne wewnętrzne i zewnętrzne, zwłaszcza w budownictwie wodnym, ziemnym, mostów, kopalnictwie, młynów, także w bednarstwie, gdyż modrzew jest drewnem kwasoodpornym oraz na progi, okna, schody, drzwi itp. Z modrzewia uzyskuje się terpentynę wenecką lub tzw. gumę orenburską. Kora modrzewia zawiera ok. 1,6% garbników i wykorzystuje się ją w garbarstwie na Węgrzech i w Rosji. Drewno modrzewia nadaje się na okleiny skrawane płasko, meble, okładziny, podłogi, boazerie. Odpowiednie jest także na maszty, panele, beczki do produktów chemicznych, w przemyśle płyt wiórowych; dobre w obróbce tokarskiej.
Wskazówki dodatkowe. Przetarcie odbywa się zawsze z korą. Przy układaniu w stosy stosuje się cienkie przekładki (łaty) chroniąc drewno przed bezpośrednim oddziaływaniem promieni słonecznych i opadów atmosferycznych. Do upraw nadaje się szybko rosnący, prostostrzelisty, mrozoodporny i rakoodporny, cieniodajny modrzew sudecki.
Cechy anatomiczne: cewki o długości 2300-3400-4300 mm.
Właściwości fzyczne: gęstość w stanie zupełnie suchym - 404-550-820kg/m3, gęstość przy wilgotności 12-15% - 440-590-850 kg/m3, gęstość po ścięciu - 800-900 kg/m3, skurcz: wzdłuż włókien -0,3%, w kierunku promieniowym 3,3-4,3%, w kierunku stycznym 7,8-10,4%, objętościowy - 11,4-15,0%.
Właściwości mechaniczne: wytrzymałość na zginanie statyczne 64-99-132MPa, moduł sprężystości przy zginaniu statycznym - 6300-13 800-20 000 MPa, wytrzymałość na ściskanie - 41-55-81 MPa, wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien - ok. 107 MPa, wytrzymałość na rozciąganie w poprzek włókien - ok. 2,3 MPa, wytrzymałość na ściskanie - 4,5-9,0-10,9 MPa, udarność - 4,0-6,0-13,0J/cm2, trwałość Brinella na płaszczyźnie podłużnej - ok. 53MPa, twardość Brinella na płaszczyźnie poprzecznej - ok. 19 MPa, wytrzymałość na skręcanie - 10,1-13,0-16,3 MPa, łupliwość - 0,3-0,4 MPa, ścieranie - sosna: modrzewia jak 0,93:1,00
Różne
Minimalne wymiary dla modrzewia, aby można zaliczyć do pomników przyrody, a zatem do drzew chronionych to 100 cm "średnicy pierśnicy", tj. 1,30 m od ziemi, co wypada na wysokości piersi przeciętnego dorosłego człowieka. Najstarszy modrzew europejski w Polsce rośnie w Jabłonnie (województwo stołeczne) i liczy 215 lat. Jego wymiary to 371 cm obwodu, 118 cm średnicy pierśnicy i 29 m wysokości. Natomiast najstarszy modrzew polski rośnie 337 lat w Nowej Słupi (w województwie kieleckim). Jego wymiary to obwód 502 cm, średnica pierśnicy 159,5 cm, a wysokość 27,5 m.
Modrzew, jak wierzono kiedyś, to drzewo, w którym przebywają dusze ludzi zmarłych w sposób nienaturalny. Nie tylko przebywają, ale straszą jękami. Nie przypadkowo zatem Adam Mickiewicz w "Switeziance" wprowadził modrzew, a nie np. olchę, którą nad jeziorami łatwiej spotkać. Ale najczęściej modrzew, to drzewo przyjazne, symbol odnowy, młodości, urody życia.
Czerwono-żółtawe drewno modrzewia, niezwykle twarde i żywiczne, od wieków znane z trwałości używane było w czasach Piastów do budowania nawet zamków obronnych (np. Czorsztyn zbudowany w XIV w. miał podwaliny i zręby z modrzewia). Budowano z niego dwory i pałace, a zwłaszcza kościoły (Spała, Bochnia).
Od dawien dawna żywice modrzewiowe używane są do różnych celów. O żywicy modrzewiowej pisał lekarz legionów rzymskich Dioskorides. Żywica modrzewiowa to właśnie "żywica wenecka". Używano jej do wyrobu farb dobrych i trwałych. Stosowali takie farby Rubens i Rembrandt. Wreszcie na drewnie modrzewiowym malował swoje obrazy Rafael Santi z Urbino (1483-1520), wspaniały artysta z epoki Renesansu.
W sytuacji zagrożenia lasów emisjami przemysłowymi modrzew dzięki zrzucaniu igieł na zimę jest stosunkowo odporny na emisje z przemysłu. Próby sadzenia modrzewia w III strefie zagrożenia wykonane w Nadleśnictwie Babki wykazały, że rośnie on lepiej niż sosna czarna w pobliżu zakładów fosforowych w Luboniu k. Poznania. Jeżeli zważyć, że modrzew polski lepiej znosi ocienienie boczne od modrzewia europejskiego, jak to wykazał Tyszkiewicz, to może jest modrzew szansą dla naszych lasów.
Opracowanie:
doc. dr inż. Stanisław Spława-Neyman
mgr inż. Zofia Owczarzak