Nazwy handlowe i regionalne

Świerk pospolity (Polska), gemeine Fichte, Rotfichte, Haselfichte, Rottanne, Krummfichte, Sumpffichte, Weissfichte, Garbenfichte (Niemcy), European spruce, Yellow spruce, Baltic pine, Commonspruce, Nothern whitewood, Norway spruce, Spruce fir, White deal, Whitefir, Whitewood, Spruce fir (ang.), Epicea commun (Francja), Vuren (Holandia),Abete rosso (Włochy), Wanlig gran (Szwecja), Kizil tam ag (Turcja).

Oznaczenie botaniczne

Znanych jest ok. 50 gatunków świerka oraz liczne formy ogrodowe.

Synonim botaniczny

Picea excelsa Lam.

Gatunki podobne: Picea engelmanii Engelm., Picea glaucaVoss., Picea obovata Ledeb.,Picea rubens Sarg., Piceasitchensis Carr., Picea spp.

Występowanie

Świerk jest drzewem środkowo- i północnoeuropejskim, kontynentalnym. W Europie są 3 główne regiony występowania świerka pospolitego: pierwszy- Alpy Wogezy, Szwarzwald i Półwysep Bałkański, drugi jest na północ od Dunaju i obejmuje góry środkowoniemieckie, Czechy, Sudety i Karpaty, a także przylegającą do Karpat część Polski nizinnej, trzeci obejmuje północno-wschodnią Polskę, północną strefę europejskiej części byłego ZSRR, Finlandię, Skandynawię.
Na terenie Polski świerk ma dwa regiony występowania oddzielone od siebie pasmem bezświerkowym. Dlatego nie występuje naturalnie w Wielkopolsce, na Pomorzu oraz prawie na całym Mazowszu bez części północnej tego regionu.

Charakterystyka

Drzewo w zależności od miejsca wyrastania osiąga wysokość do 50 m i średnicę do 200 cm. Pień jest prosty, smukły, równy; drzewa nie rosnącew zwarciu mają pnie zbieżyste. Strefa korzeniowa jest płytka, talerzowa, wskutek czego drzewa są podatne na wichury. Kora w młodości gładka i jasnobrązowa, z wiekiem łuszcząca się cienkimi płytkami, czerwonobrunatna do popielatej, zawierająca garbniki (ok. 8,5%). Udział kory wynosi ok. 12% objętości pnia z korą, gęstość - ok. 340 kg/m³. Barwa drewna: biel i twardziel trudne do rozróżnienia, drewno żółtawo-białe do czerwonawobiałego. Rysunek drewna: słoisty na płaszczyźnie stycznej, prążkowany na płaszczyźnie promieniowej; drewno mało dekoracyjne. Zapach drewna w stanie świeżym - żywiczny.

Obróbka mechaniczna: drewno pozwala się dobrze ciąć, wygładzać, nawiercać, frezować, szlifować oraz skrawać, toczyć i rozłupywać; połączenia na gwoździe i śruby - dobre.

Suszenie: dobre; niewielka skłonność do pękania i paczenia;zdolność odzyskiwania kształtu - dobra.

Sklejanie:  dobre. 

Wykańczanie powierzchni: dobre; drewno łatwo pozwala się barwić, jednak pewne trudności występują przy pokrywaniu lakierami.

Inne: drewno trudne do impregnowania, dość oporne na kwasy i zasady.

Wady drewna: krzywizny, niecylindryczność; skręt włókien, przemieszczenia rdzenia, nieregularne przyrosty roczne, pęcherze żywiczne, uskoki włókien, oparzelina, sękatość, drewno reakcyjne, zranienia, zgnilizna, przebarwienia (np. czerwone pręgi-smugi), chodniki owadzie.

Trwałość: niewielka; drewno podatne na zaatakowanie przez grzyby i owady; nieodporne na warunki atmosferyczne.

Zastosowanie: jako drewno okleinowe, przeważnie na okleiny skrawane; drewno odpowiednie do wyposażenia wnętrz, na okładziny; drewno konstrukcyjne na cele budowlane zewnętrzne i wewnętrzne; na podłogi i schody; w budownictwie wodnym, w górnictwie i budowie mostów; drewno specjalne na maszty, instrumenty muzyczne (drewno rezonansowe), wełnę drzewną, skrzynki; dla przemysłu celulozowo-papierniczego, płyt wiórowych i pilśniowych.

Wskazówki dodatkowe: przetarcie bez kory. Wymagane swobodne przewietrzanie stosów, dlatego należy starannie układać w stosy. Ścięte latem okorowane dłużyce gwałtownie ulegają spękaniu; świeżo okorowane drewno bardzo podatne na zaatakowanie przez grzyby pleśniowe. Jakkolwiek przebiegające wzdłużnie czerwone prążki (pręgi) nie mają charakteru zgnilizny, mogą jednak mieć wpływ na wytrzymałość (odporność) ściętego drewna. Do produkcji pokrywy skrzypiec stosuje się drewno o szerokości przyrostów rocznych od 1-2 mm i do 25% udziału drewna późnego.

Właściwości fizyczne: gęstość w stanie suchym- 300-430-640 kg/m³, gęstość przy wilgotności 12-15% - 340-470-680kg/m³ gęstość po ścięciu - 700-800-850 kg/m³, skurcz: wzdłuż włókien - 0,3%, w kierunku promieniowym - 3,5-3,7%, w kierunku stycznym- 7,8-8,0%, objętościowy - 11,6-12,0%.

Właściwości mechaniczne: wytrzymałość na zginanie statyczne - 49-78-136 MPa, moduł sprężystości przy zginaniu statycznym- 7300-11000-21 400 MPa, wytrzymałość na ściskanie - 33-50-79 MPa, wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien - 21-90-245 MPa, wytrzymałość na rozciąganie w poprzek włókien - 1,5-2,7-4,0 MPa, udarność-1,0-4,6-11,0 J/cm², wytrzymałość na ścinanie - 4,0-6,7-12 0 MPa, wytrzymałość na skręcanie- 5,3-9,0-14,0 M Pa, łupliwość - 0,2-0,4 MPa, twardość Brinella na płaszczyźnie podłużnej - ok. 32 MPa, twardość Brinella na płaszczyźnie poprzecznej- ok.12 MPa, ścieranie (sosna : świerka) - jak 0,85-: 1,00.

Świerk pospolity (Picea excelsa L.) 
fot. Piotr Neyman

Różne Na terenie kraju świerk rósł już w okresie plioceńskim. Najstarszy świerk rośnie w Strzelcach Opolskich. Ma on obwód 413 cm, średnicę 131 cm i wysokość 34,5 m. Świerk był również jednym z drzew świętych. Zwłaszcza na Podhalu świerk jest w wielkiej estymie. Smędzianki - to gałązki świerkowe zatykane za pas, mające magiczną moc.

Najstarsze reliktowe drzewostany świerka to "Wantule" w górnej części Doliny Miętusowej i Świerklaniec na zboczach Żabich Wierchów nad Morskim Okiem.
W zakresie produkcji drewna z 1 ha świerk dystansuje wszystkie gatunki tak pod względem ilościowym wyprodukowanego drewna, jak i czasu potrzebnego do jego wytworzenia.

INSTYTUT TECHNOLOGII DREWNA

Opracowanie: 
doc. dr inż. Stanisław Spława-Neyman 
mgr inż. Zofia Owczarzak